Als een kind verantwoordelijkheden van de ouders overneemt, noemen wij dat parentificatie. Op zich is dat niet zo erg. Bij gezonde parentificatie gaat het om passend geven, oftewel om geven vanuit de kinderrol. Een kind kan bijvoorbeeld zijn/haar ouders troosten, of tijdelijk voor ze zorgen en kan er zelf vaardigheden door ontwikkelen.
Maar deze situatie moet wel tijdelijke aard zijn, ouders moeten het kind als kind blijven zien. Ze moeten waardering en erkenning tonen voor de verantwoordelijkheden die het kind op zich neemt. Ook is het belangrijk dat een kind tijd en energie heeft om dingen te doen die bij het kind zijn horen en die nodig zijn om te ontwikkeling naar een gezonde volwassene. Denk aan: spelen en naar school gaan.
Als er niet aan deze voorwaarde wordt voldaan kan dit problemen opleveren, die zelfs terug komen in het volwassen leven.
Vormen van parentificatie
Er zijn verschillende vormen waarin het kind uiting kan geven aan parentificatie.
- Het zorgende kind: zorgende kinderen nemen huishoudelijke taken op zich, zorgen voor broertjes en zusjes en/of zijn vaak de (enige) gesprekspartner voor de ouder. Ze zijn aardig, meegaand en behulpzaam. Het kind is geneigd om niet bij andere kinderen te spelen of kinderen mee naar huis te nemen om te spelen. Daarmee willen ze de ouders ontlasten, of juist tijd vrijmaken om voor de ouder te kunnen zorgen.
- Het kind dat kind moet blijven: indien kinderen aanvoelen dat ouders moeite hebben met de overgang van thuis wonen naar het verlaten van het ouderlijk huis, dragen ze zorg voor de ouders door niet volwassen te worden. Op deze manier blijven zij klein en kunnen ouders hun ouderrol blijven vervullen.
- De zondebok: deze rol ontstaat in een gezin waar spanningen heersen, meestal tussen ouders. Het kind heeft als doel om het gezin bij elkaar te houden, door bijvoorbeeld lastig te zijn. De aandacht wordt van de relationele spanningen tussen ouders verlegd naar het negatieve gedrag van het kind. Vaak wordt dit gedrag van het kind niet gezien als een vorm van geven aan de ouders. Sterker nog; het kind krijgt heel vaak de schuld.
- Het brave kind: deze vorm wordt ook wel het perfecte kind genoemd. Deze kinderen hebben voelsprieten gekregen voor de verwachtingen van de ouders. Ze gedragen zich in de buitenwereld op een manier zoals de ouders willen dat zij zich zouden moeten gedragen. Ouders zijn vaak trots op deze kinderen en uiten hun waardering in eerste instantie meer voor wat deze kinderen ‘presteren’ en minder voor wie ze ‘zijn’.
Doorbreken van je kinderrol als volwassen mens: stappenplan
Als je last hebt van je kinderrol in het volwassen leven, dan kan je dit in een aantal stappen verminderen:
- Word je bewust van je gevoel en je eigen behoeften Neem de tijd om aandacht te besteden aan je eigen gevoel, zoals blijheid, boosheid, bang zijn en verdrietig zijn.
- Als deze bewustwording van je gevoelens nog lastig is, kun je activiteiten ondernemen die kunnen helpen om met je gevoel in contact te komen. Voorbeelden hiervan zijn creatieve hobby’s, dansen, plezier maken en boeken lezen.
- Zodra je in contact bent met je gevoel, haal je een situatie voor de geest, bijvoorbeeld een situatie op je werk en ga na wat je gevoel je wil vertellen. Bedenk vervolgens wat je normaliter vanuit automatisme zou willen doen in die situatie. Zou deze actie echt jouw verantwoordelijkheid zijn? Waarom doe je dat? Is het omdat jij de opdracht hebt gekregen, of doet niemand anders deze klus? Of uit degene die de klus zou moeten doen zich hulpeloos en vragend?
- Als je tot de conclusie komt dat de klus niet (helemaal) jouw verantwoordelijkheid is kun je het bespreken met iemand die je vertrouwt. Met een sparringpartner word je duidelijker wat bij jou hoort en wat niet. Bespreek met die sparringpartner ook wat je zou kunnen doen om jouw inzet in evenwicht te brengen met jouw verantwoordelijkheden en mogelijkheden.
- Als je goed voor jezelf bent, merk je eerder wanneer je dingen voor anderen doet die ten koste gaan van jezelf. Bouw in je dagelijks leven momenten van rust- en ontspanning in en activiteiten die fijn voor je zijn, zoals hobby’s, koken of andere activiteiten waar je blij van wordt. Deze rust-ontspanningsmomenten kunnen bijvoorbeeld rustig wandelen in de natuur zijn.
- Als het je uiteindelijk wel lukt om niet meer vanuit automatisme anderen te helpen, heb je meer keuze wie en wanneer je helpt.
