Ongeveer 1 op de 3 Nederlanders ervaart werkdruk tijdens het verrichten van zijn of haar werkzaamheden. Dit is een probleem waar de werknemer en de werkgever rekening mee moet houden. Hoewel het logisch klinkt dat te veel werkdruk kan leiden tot psychische of mentale klachten, kan ook te weinig werkdruk leiden tot deze klachten. Werkdruk is wat anders dan het gewoon druk hebben op je werk. Werkdruk ontstaat wanneer je te veel werk moet verrichten in een korte tijd. De balans tussen werkbelasting en de belastbaarheid van de werknemer wordt verstoord met het hebben van werkdruk.
Hoe ontstaat werkdruk?
Het hebben van werkdruk ontstaat voornamelijk doordat je taken krijgt die je niet binnen de beschikbare tijd af kan krijgen. Je ervaart hierdoor stress. Het hebben van werkdruk hoeft niet altijd negatief te zijn, zolang je dagelijks leven er niet onder lijdt is het geen probleem. Maar wanneer je deze stress voor een langere tijd ervaart kan dit leiden tot klachten. Verder is het niet alleen de tijdsdruk die leidt tot werkstress, wanneer je geen steun ontvangt van collega�s of je leidinggevende, kan dit negatieve invloed hebben op de manier waarop je plezier beleeft aan je werk. En wanneer je geen plezier ervaart in je werk zal dit de werkdruk verhogen. Alles is dus met elkaar verbonden.
Welke klachten ontstaan er?
Er zijn verschillende klachten die kunnen ontstaan, zoals fysieke en/of psychische klachten. Onder fysieke klachten vallen verhoogde bloeddruk, hoofdpijn, duizeligheid en hyperventilatie. Er kunnen ook psychische klachten ontstaan zoals vermoeidheid, slapeloosheid, somberheid, burn-out en/of overspannen. Deze klachten kunnen grote impact hebben op je priv�leven, maar ook op je werkzaamheden. Door klachten kan je minder goed presteren en krijgen je je taken niet op tijd af. Dit zorgt voor meer stress en sombere gevoelens, wat de fysieke en/of psychische klachten verergert. Deze vicieuze cirkel moet doorbroken worden om de klachten te kunnen verminderen.
Tips om om te gaan met werkdruk
Vaak ontstaat werkdruk doordat je te veel werk op geschoteld krijgt en hier te weinig tijd voor hebt. Bespreek dit met je leidinggevende of met je collega�s. Het is niet erg om minder te doen; ze willen natuurlijk niet dat jij ziek thuis blijft zitten. Aangeven is ook goed zodat je leidinggevende op tijd kan ingrijpen. Verder lucht het bespreken van stress op. Door de hierboven beschreven vicieuze cirkel te doorbreken kun je je meer gaan richten op het voorkomen van de klachten.
NiceDay: bespreek samen met jouw professional hoe jij stress kan aanpakken. In je dagboek kan je bijhouden wat je voelt bij de veranderingen. Plan daarnaast een moment in op je daily planner, wanneer je hierover met je collega of leidinggevende gaat praten.
Deadlines maken ons gelukkig! In tal van tijdschriften, webblogs of adviserende sites over goed werken, lees ik dat een deadline een effectieve en effici�nte manier is om productief te zijn. Ze zouden ons aansporen en energie geven.
Ik zie eerder dat we ons de hele tijd gek maken � en voor de gek houden � met het idee dat �het maximale uit het leven halen� goed voor je is. Als we elkaar tegenkomen, hoor je steevast: �hoi, hoe gaat het ermee? Ja goed, druk druk. Oh wat goed; ja ik ook druk bezig.� Je agenda goed gevuld en op orde hebben, je tijd effici�nt gemanaged, dan heb je je leven goed voor elkaar. Het is een alom gehoord ideaal. Echter het maximale uit ons leven willen halen, is met name goed voor werkgevers. Dat is niet zo onlogisch, want zij hebben baat bij effectieve en effici�nte werknemers. Maar of het ook goed voor ons is, blijft een vergeten vraag.
In de media wordt het ons ook altijd zo mooi verkocht:
Het grote voordeel van het werken met deadlines is dat je in je momentum blijft, omdat je constant naar een volgend punt toewerkt en onder druk staat kun je het jezelf niet permitteren om je kop te laten hangen en in tempo af te nemen, presteren en doorknallen wordt dan een noodzaak in plaats van een behoefte. (Winst.nl)
Wie wil er nou niet in zijn momentum blijven en alvast uitzien naar het volgende punt op je To-Dolijstje? Je kop laten hangen? Nee, we willen doorknallen omdat we willen laten zien hoe gemotiveerd we zijn, aan onszelf en aan degene die belangrijk voor ons zijn. Het liefst onder druk. Ja, ja, wie wil dat nou niet?
De kracht van een deadline en de adrenalinestoot die ermee gepaard gaat, is voor hen een drijfveer. Door jezelf een deadline op te leggen, kun je in korte tijd het maximale uit jezelf halen. (Intermediair)
Een deadline, zo wordt ons dus wijsgemaakt, zorgt voor momentum, energie en motivatie. Het is een goede stok achter de deur � of is het juist een stok om ons mee te laten slaan? Hebben we niet de zweep ingeruild voor een mooi klinkend idee? Nee, nee, een deadline spoort je juist aan om een strakke planning te maken, zeggen de werkgoeroes. Dat maakt het leven voor de baas (sorry: jou!) een stuk aangenamer. En dus nemen we gretig nieuwe tiengeboden over, in de vorm van 5 tips, 7 trucs, of 10 do�s & don�ts.
Moeten noemen we willen
Laten we proberen eerlijk te zijn: een deadline is gewoon een verplichting. Een verplichting die ons opgelegd wordt door een ander met macht. Het is niet mooier dan het is. Maar zo willen we het tegenwoordig natuurlijk liever niet ervaren. Het leven, en dus ook het werken, moet leuk zijn. We laten ons liever paaien door een �optimistische� taal; in plaats van het onderdrukkende �verplichten� zeggen en horen we graag: �jezelf motiveren�. We zien onszelf immers als autonome individuen, met een eigen wil. Als personen die doen & laten omdat we het zelf willen. Dat werkt lekkerder dan beseffen dat iemand anders het ons oplegt, ons verplicht. Zo is het ‘willen’ vervangen door het ‘moeten’ terwijl het verder gaat onder zijn oude naam.
En is het werkelijk zo effectief? Zolang we blijven geloven dat we het zelf willen, en zolang we het als vanzelfsprekend accepteren, zetten we graag ons beste beentje voor. Gedreven laten we zien hoe effectief en effici�nt we bezig zijn. We zijn er immers trots op te werken alsof we baas over ons eigen leven zijn. Dat we aan het einde van de dag doodmoe op de bank ploffen, een wijntje voor het slapen drinken, uiteindelijk een burn-out krijgen of in een depressie vallen, is een priv� probleem. En, ach, na een weekendje mediteren, yoga of happinessfestival � vergoed door de baas � kunnen we er gewoon weer tegenaan. Niet je kop laten hangen. Blijf in je momentum en ga energiek je deadlines tegemoet!
Waardenkompas
Dat we van alles moeten (sorry: willen!), volgt uit de enorme hoge verwachtingen die we van het leven hebben. Vooral de nieuwe generatie wordt gek gemaakt met de oneindige mogelijkheden die het leven te bieden heeft, dat je alles kunt worden wat je maar wil zijn, dat de kansen voor het oprapen liggen als je maar je activiteiten goed plant. Waarom willen we dat toch?
Omdat we allemaal behoefte aan erkenning en waardering hebben. Erkenning voor onze uitzonderlijke inzet en prestaties. Voor wat voor moois we hebben gemaakt en de bijzondere persoon die we zijn. Niemand wil ongezien een middelmatig radertje zijn, in een organisatie die alleen zijn eigen belangen nastreeft. Persoonlijke waarden, invulling en betekenis vormen het kompas waarmee we ons handelen bepalen en onze normen stellen.
Waarden zijn veel belangrijker dan die motiverende stok achter de deur. In plaats van nieuwe tiengeboden aan te nemen, stel ik mezelf liever eerst de belangrijkste vragen. Vragen als: Waarom moet ik dit eigenlijk wel willen? Wat is nu werkelijk belangrijk? Waarom moet ik die deadline eigenlijk halen? Wie verwacht dat nu werkelijk van mij? Welke re�le waarden schuilen daarachter? Zijn dit mijn waarden of die van de ander? Wat zijn de consequenties als ik het doen en welke als ik het niet doe? En wat vind ik daar dan van?
Uiteindelijk gaat het meer om waarom we iets doen en minder om wat we doen; want doen moeten we sowieso.
Over het algemeen kunnen mensen met burn-out of werkstress klachten moeilijk nee zeggen. Ze zijn vaak perfectionistisch en ze willen per se een goede collega zijn. Maar hoe verander je deze mentaliteit? En waarom is dat zo belangrijk? We leggen het je uit.
Leefstijl
Veerkrachtig blijf je niet alleen door voldaan je werkdag af te sluiten, maar ook door bijvoorbeeld goed te slapen, vertrouwen te hebben in de toekomst en genoeg te ontspannen. In plaats van aandacht te geven aan wat je probleem is (ik ben moe, ik heb teveel stress, er ligt teveel werk, mijn collega stoort me steeds) ga je aandacht geven aan wat je w�l wil.
Als voorbeeld: mensen die moe zijn, zijn niet altijd gebaat bij meer uren slaap. Soms missen ze juist uitdaging, of knappen ze al op van een lange wandeling in de lunchpauze. Mensen die ervaren dat er te veel werk ligt, hebben ook niet altijd baat bij �minder werk�. Minder werk zou immers ook minder dynamiek betekenen, minder noodzaak tot samenwerken en creatief denken en niet per se minder stress. Wat is wel nodig om werkstress te verminderen en burn-out te voorkomen? Een ander takenpakket? Nieuwe capaciteiten ontwikkelen? Een andere indeling van de werkplekken? Vaak weet je pas wat helpt als je het probeert … en als het niet helpt, probeer je iets nieuws.
Opbouwen
Begin eenvoudig en bouw langzaam op: kies ��n wens waarmee je aan de slag gaat. Ook al denk je daar geen tijd of ruimte voor te kunnen maken. Het alternatief (niets doen, gewoon maar doorgaan zoals altijd) is geen optie, omdat je dan niet aan veerkracht wint en je werkstress niet zal verminderen. En als jij omvalt, kan je er ook niet meer voor je collega�s zijn.
Als voorbeeld: om meer ruimte te geven aan ontspanning en om een burn-out te voorkomen, ga ik �s ochtends de eerste twee uur aan mijn projecten werken, en accepteer ik dat na 10:30 de rest van de dag �versnipperd� zal zijn met mail en collega�s. Ik check geen mail voor 10.30u, zodat ik de eerste twee uur van de dag de belangrijkste dingen af krijg, daar rust door krijg en daarna kan �ontspannen in de drukte�.
Dus geef jezelf meer tijd en ruimte! Je krijgt er tijd en rust voor terug.
INTERVIEW – Marc Blom, psychiater en lid raad van bestuur Parnassia Groep, gaat in op het thema burn-out. De cijfers liegen er niet om, volgens het Centraal Bureau voor Statistiek heeft 1 op de 7 werkende Nederlanders last van burn-out klachten. In deel 1 ging Marc Blom in op de definitie en oorzaak van een burn-out. In deel 2 geeft hij antwoord op de vraag hoe je een burn-out kan voorkomen.
Mensen gaan te lang door en negeren signalen van zichzelf maar, wat is het belang van snel reageren?
�Het belang van snel handelen, snel reageren draait met name om het verminderen van de impact van de klachten en het voorkomen van een burn-out. Als je merkt dat je slecht slaapt en je gaat daar actief mee aan de slag, is de kans groot dat je slaap verbetert. Als je merkt dat je werk je tegen gaat staan, dan is het aan jou om te kijken wat in mijn werk staat mij dan tegen? Wat maakt mij zo moe, waar krijg ik wel energie van en hoe is dat verdeeld over de week. Elk werk kent zijn corvee zeg maar, geen enkel werk is alleen maar leuk en dat hoeft ook helemaal niet. Maar de balans moet er wel zijn! Als er alleen maar dingen zijn die je energiekosten, dan moet je kijken of je er iets aan kan doen: moet het werk wat gevarieerder zijn, heb je te veel taken etc. Waar gelukkig wat meer aandacht voor komt is carri�replanning. We werken veel langer door en veel langer in hetzelfde beroep. Tijdig nadenken en plannen van bijvoorbeeld een carri�re switch zou veel meer onderdeel van ons leven moeten zijn.�
Hoe ga je met dit thema om als werkgever? Hoe doen jullie dat bijvoorbeeld zelf bij PsyQ/Parnassia?
�Ik vrees dat we het even goed of even slecht doen als iedereen� Het is een onderwerp waar je moeilijk de vinger op krijgt. Maar een aantal dingen die je kan doen zijn: heel goed letten op frequent verzuim. Mensen die vaker kort afwezig zijn, dat zijn alarmsignalen. Ook moet je zorgen dat je regelmatig met je werknemers praat over hoe ze in hun vel zitten en of hun werk nog steeds leuk is. Er moet een sfeer zijn op het werk waarin je ook een keer mag zeggen dat het even tegenzit. Dat je ergens van baalt en dat je het vervelend vindt. Veel organisaties zien vooral de aanpak van verzuim als het vroegste signaal dat je moet aanpakken. Ikzelf denk dat als je al frequent aan het verzuimen bent, je al een brug te ver bent. Tijdig in gesprek gaan met medewerkers en met enige regelmaat kijken hoe mensen in hun vel zitten is van belang. Of ze wel genoeg uitdaging ervaren, of ze nog energie uit hun werk halen. Daarnaast is het een belangrijke taak voor collega�s, die hebben vaak goed door als zaken fout dreigen te gaan.��
Wat zou, naast het monitoren van frequent verzuim, kunnen bijdragen aan het tegengaan van een burn-out?
��Soms kan de werkgever wat veranderen in de aard van het werk, maar dat is niet altijd mogelijk. Wat je dan bijvoorbeeld wel kan doen, is mensen tools in handen geven waarmee ze andere �pijnpunten� kunnen aanpakken. Simpele dingen: hoe is je slaaphygi�ne, bereid je je voor op slaap? Beweeg je voldoende? Leefstijl coaching is erg belangrijk. We moeten steeds meer onze aandacht verleggen naar preventie: willen we gezond en gelukkig in onze baan blijven dan moeten we daar wat voor doen. Voldoende bewegen, gezond eten, niet roken en gevarieerd werk. Ook moeten mensen het gevoel hebben dat ze invloed hebben op de inhoud van werk. Dus daar kunnen organisaties veel aan bijdragen. ��
En hoe zie je daar een rol in voor de moderne techniek?
�Er zijn tools die je kunnen helpen om te signaleren, vroegtijdig in te zien dat het niet zo lekker met je loopt. Mensen hebben vaak de signalen te laat door. Je gaat maar door en door, totdat je opeens ziek wordt. En achteraf hoor je dan de meeste mensen zeggen, ja ik zag het eigenlijk wel aankomen. En de omgeving zegt dat al helemaal. �De manier waarop jij bezig was, dan is het niet gek dat je een keer wat krijgt�. Dat zou je wel graag voor willen zijn, dus kan je door middel van bijvoorbeeld monitoringsapps af en toe een stemming registratie invullen en objectieve feedback krijgen over hoe het met jou gaat. Misschien nog belangrijker is als apps ons helpen gezonder te leven. Van een 6-je naar een 8 te gaan.�
NiceDay van Sense Health (waarmee je slaap-, beweeg- en eetpatroon kan bijhouden, je emoties registreren en contact leggen met een persoonlijke coach) wordt bij Parnassia ingezet voor cli�nten. Wat kan de rol van NiceDay zijn bij de preventie van een burn-out?
��Monitoren helpt; hoeveel uren slaap je eigenlijk, feedback over de slaap in vorm van statistieken of notificaties die aangegeven dat jij deze week te weinig hebt geslapen. Dat is immers vragen om moeilijkheden. Dat betekent dus dat je de week daarop actie moet ondernemen: ga vroeg naar bed, zorg ervoor dat je ontspannen activiteiten doet voor je gaat slapen, lees een heel saai boek, geen tv kijken, geen computers voor je gaat slapen. NiceDay helpt je bij het monitoren en inplannen van je doelen om aan de slag te gaan met een gezonde leefstijl.��
Via NiceDay kan je ook verbinden met een zorgverlener, hoe zorgt de combinatie van techniek met een menselijke coach voor vermindering van klachten en preventie van burn-out?
��Wat NiceDay bijvoorbeeld goed doet is het stellen van individuele doelen. Met behulp van monitoring door een coach wordt de leefstijl van de gebruiker inzichtelijk gemaakt en helpt het mensen om persoonlijke doelen te bereiken. Gedragsverandering heeft alleen maar zin als je het volhoudt. Daarbij is ongezond gedrag vaak gewoontegedrag waarvan je slecht door hebt dat je het doet. Mensen weten bijvoorbeeld vaak niet dat ze slecht slapen, of als ze dat weten, welk effect dat op hun energie en stemming heeft. Vaak ook kennen we patronen over de week niet. Dat je maandag altijd vol energie bent en vanaf woensdag niet meer goed weet hoe de week vol te houden. Nog belangrijker is om te kijken hoe zo�n klacht be�nvloed kan worden. Een coach kan dan inzicht bieden: laten we samen twee weken bijhouden, kijken naar een patroon en of ons iets opvalt. Samen zie je meer dan een. De coaches zijn net als berggidsen. Je moet wel zelf wandelen, maar zij zijn er eerder geweest, ze weten de weg en ze helpen jou in het vinden van de weg. Om dingen voor je duidelijk te maken en vervolgstappen te bepalen.��
INTERVIEW – Marc Blom, psychiater en lid raad van bestuur Parnassia Groep, gaat in op het thema burn-out. De cijfers liegen er niet om, volgens het Centraal Bureau voor Statistiek heeft 1 op de 7 werkende Nederlanders last van burn-out klachten. Maar, wat is een burn-out eigenlijk? Hoe herkennen we klachten? En belangrijker nog, wat kunnen we doen om de klachten en dus een burn-out te voorkomen?
��Er zijn erg veel definities voor de term burn-out. Ik zou het omschrijven als het gevoel van overbelasting op het werk en vaak ook als gevolg van het werk. Mensen voelen zich moe, komen niet meer bij ook al slapen ze goed. Men kan zich slecht concentreren, is wat sneller ge�rriteerd dan anders en kan moeilijk met druk omgaan. De term �burn-out� geeft ook dat gevoel weer van opgebrand zijn, geen energie meer kunnen opbrengen om het werk te doen. Dat gevoel van verlies van energie staat centraal.��
Dit klinkt als verschillende klachten die ook voorkomen bij depressie, hoe onderscheid je een burn-out dan van een depressie?
�Dat is inderdaad moeilijk, een depressie is een officie?le medische diagnose en een burn-out niet. Over het algemeen wordt aangehouden dat een burn-out situatief is, dat betekent dat je last hebt op het werk, maar niet daarbuiten. Daarmee verschilt het van een depressie, dat is er altijd en overal. Als het zo werkgebonden is kan dit ook leiden tot onbegrip… Mensen stellen: ja, hij is wel ziek maar ik zie hem wel bezig in zijn tuin.�
Er wordt veel onderzoek gedaan naar burn- out klachten in Nederland, hieruit komt ook naar voren dat het niveau in klachten verschilt per sector. Zo hebben mensen in het onderwijs vaker klachten dan mensen uit de bouw. Hoe komt dit?
�Dit heeft met een veelheid van dingen te maken, maar waar het vooral om gaat is dat is dat het beroepen zijn waar je veel tussen de mensen zit. Dat betekent dat interacties complex zijn, zeker als je in groepen bent, je doet daarin al een beroep op het concentratievermogen van het brein. Daarnaast heeft het ook te maken met de ervaren werkdruk en de moeite die je hebt om daaraan te ontkomen. Mensen in sectoren als het onderwijs of de gezondheidszorg hebben vaak ook dubbel, soms wel driedubbel werk: ze hebben een baan, verantwoordelijkheid thuis met de kinderen, maar ze moeten bijvoorbeeld ook nog voor hun ouders zorgen want �dat kunnen ze zo goed�. Veel zorgtaken waarbij er gewoon weinig momenten zijn waarbij zij aan zichzelf toekomen. Het kan ook geen toeval zijn dat het sectoren zijn die veel te maken hebben met veranderingen vanuit de overheid. Een grote toename van regeldruk. Het gevoel van vervreemding, van niet meer het gevoel hebben met de zaken bezig te zijn waar het echt om gaat, kan ook bijdragen aan gevoelens van burn-out. Het zal dus bij de meeste mensen een samenspel zijn verschillende factoren, individuele en sociaal-maatschappelijke.�
We horen tegenwoordig veel meer over burn-out: is het een modewoord?
�Nee, ik denk niet zo zeer dat het een modewoord is, het wordt al zo�n 50 jaar gebruikt. Het is echter een slecht omschreven begrip. Je ziet in de loop van de geschiedenis dat dezelfde soort klachten, hetzelfde syndroom een ander naampje krijgt. En nu heet het burn-out, maar de klachten zijn van alle tijden. Mode is niet, het gebruik van het woord is mode.�
Een burn-out en burn-outklachten zijn dus lastig te signaleren. Hoe kan je het dan toch bij jezelf herkennen?
��Met hoeveel plezier ga je naar het werk? Ben je al moe als je op staat? Of ben je fris en uitgeslapen? Heb je heel je weekend nodig om helemaal bij te komen van je werk? Kan je je nog concentreren? Het zijn kleine signalen en dingen die er waarschijnlijk een beetje in sluipen. Dat maakt dat mensen eindeloos doorgaan, het te laat beseffen en zich ziek melden als het veel te laat is. Helaas duurt het dan ook weer tijden voordat je bijkomt���
In deel 2 gaat Marc Blom in op het onderwerp voorkomen van een burn-out.
Hoeveel planten heb jij in je leefomgeving, thuis, op school, op werk? Als je er een paar in je omgeving hebt, bijvoorbeeld op je bureau of in een hoek van de kamer, heb je misschien gemerkt hoe prettig het is om een plant in de buurt te hebben. Helaas zijn er op veel plekken, zoals kantoren, scholen en winkels maar weinig planten, en dat is zonde!
Voordelen
Er zijn verschillende studies gedaan naar het nut van planten in de leefomgeving, vooral in kantoren. Er is uitgebreid onderzocht welke planten bijdragen aan een betere luchtkwaliteit (NASA, 1989). Planten en de micro-organismen in de potgrond kunnen o.a. de lucht bevochtigen, voorzien van zuurstof, en verschillende gifstoffen uit de lucht halen. Bovendien kan de aanblik van planten bijdragen aan een fijner leefklimaat en een meer ontspannen stemming.
Zuurstof
Via licht en fotosynthese wordt door de plant overdag CO2 (koolstofdioxide) en H2O (water) omgezet naar suikers, die de plant �s nachts gebruikt om voeding uit te halen als er geen zonlicht is. De afvalstof die bij dit proces uit het watermolecuul overblijft is zuurstof! �s Nachts stoten deze planten in beperkte mate weer CO2 uit. Er zijn ook planten die dit proces andersom doen, zoals de sanseveria. Die kan je daarom prima op je slaapkamer zetten.
Gifstoffen
Helaas zitten er gifstoffen in tal van producten om ons heen, bijvoorbeeld in meubels, vloerbedekking, verf en printers. De 3 meest bekende gifstoffen zijn formaldehyde, trichloorethyleen en benzeen. Deze stoffen kunnen onder anderen de huid en slijmvliezen irriteren, hoofdpijn en astma veroorzaken en ze worden in verband gebracht met een verhoogde kans op kanker.
Op school
TNO onderzocht bij schoolklassen met en zonder planten wat voor voordelen planten in de klas kunnen opleveren. In de klassen met planten werd na 16 weken 10-20% vermindering van CO2 gemeten, afbraak van onfrisse geuren binnen 45 min. op 0, daling van gezondheidsklachten met gemiddeld 7%, meer creativiteit en gemiddeld meer dan 20% verbetering in score bij taken en toetsen.
Op kantoor
TNO deed ook onderzoek naar planten op kantoor, waaruit bleek dat mensen die langer dan 4 uur per dag achter de computer zitten, zich minder gestrest, alerter en meer op hun gemak gesteld voelen, als er planten op de werkplek aanwezig zijn (2 planten per 12m3). Daarnaast werd de al genoemde verbetering in luchtkwaliteit gevonden, alsook verbetering in sfeer en akoestiek.
Neem een plant
Niet iedereen heeft groene vingers, maar gelukkig hoeft dat ook niet om van een mooie plant te genieten.Veel kamerplanten zijn erg makkelijk in onderhoud en verlangen weinig aandacht en hebben liever te weinig, dan teveel water. Er is behoorlijk wat onderzoek van gerenommeerde onderzoeksinstituten, dat de gunstige effecten van planten benadrukt. Kijk dus of je op je werk of thuis een kamerplant kan neerzetten en daarmee je werkstress te verminderen en je prestaties te verbeteren. In de lijst van NASA kun je een plant uitzoeken die bij je omgeving past. Kijk uit voor giftige planten als je kinderen en dieren in de buurt hebt.
Vergeet je niet in te schrijven voor onze nieuwsbrief, zodat je nooit meer iets mist.
�
