Iedereen heeft zich er vast wel eens schuldig aan gemaakt; iets gebruiken of innemen voor een ander doel dan waar het eigenlijk voor bestemd is. Een slaapmutsje omdat je minder goed in slaap valt? Of die ene medicatie die je helpt nét wat langer te studeren voor je examen? Hieronder leg ik je uit waarom we dat doen en wat de verschillen zijn per middel.

Zelfmedicatie

Of het nu pijnverlichting, stressvermindering of tegen de verveling is, we gebruiken middelen vaak voor een snel en makkelijk resultaat. Edward J. Khantzian heeft dit fenomeen jarenlang onderzocht en noemt dit de Self-Medication Hypothesis. Hierin staan twee elementen centraal: het gebruik van een middel verlicht psychologisch lijden en er is een zekere mate van voorkeur voor een specifiek middel. Hij stelt dus dat mensen bewust een bepaald middel kiezen om specifieke mentale klachten te verminderen. Dat kan bijvoorbeeld spanning of somberheid zijn, maar ook verveling of weinig zelfvertrouwen.

Welk middel waarvoor?

Omdat elk middel een ander effect heeft, hebben mensen die aan zelfmedicatie doen verschillende voorkeuren voor hun gewenste resultaat. Hier kun je de verschillen tussen de middelen lezen:

• Opiaten (bijv. morfine) hebben een kalmerend en remmend effect. Het vermindert intense boze en agressieve gevoelens en remt het interne chaotische effect van woede. Hierdoor zul je je minder snel afreageren op je omgeving, waardoor bijvoorbeeld sociale relaties niet beschadigd raken.

• Depressiva (bijv. alcohol of GHB) hebben een effect op gevoelens van isolatie, leegte en spanning. Ze maskeren angsten en zijn hierdoor een soort ‘ego-boosters’. Alhoewel ze totaal niet werken als antidepressiva op de lange termijn, geven ze op de korte termijn een gevoel van verlichting.

• Stimulanten (bijv. cocaïne) fungeren als versterkers. Het verhoogt al aanwezige energie of helpt juist bij mensen die zich moe of verveeld voelen. Voor mensen met ADHD(-trekken) werkt het juist andersom en gaat het hyperactiviteit, emotionele instabiliteit en het gebrek aan concentratie tegen. Het werkt dan als het ware als een soort Ritalin.
• Marijuana is een lastig onder te brengen drug vanwege de variatie aan effecten. Het kan als depressiva werken om een ontspannen gevoel op te wekken of makkelijker te slapen, maar het kan ook juist als stimulant werken om verveling tegen te gaan of de stemming te verbeteren.

Verantwoord gebruik

Uiteindelijk gaat het er niet om of zelfmedicatie goed of slecht is, maar wanneer het goed of slecht is. Wanneer je in staat bent om middelen op een verantwoorde manier te gebruiken, is het helemaal niet zo erg om een keertje een jointje te roken om wat te ontspannen of wat alcohol te drinken om wat ongeremder te zijn. Maar wanneer je de neiging hebt om automatisch naar een middel te grijpen of het dusdanig vaak doet dat je er lichamelijke en/of mentale klachten aan over kunt houden, zul je je moeten afvragen of het gebruik niet de vorm van een verslaving heeft aangenomen. Onthoud: wanneer een middel een permanente vervanger is geworden van iets anders, is dat nooit gezond!