Hieronder wat gedachten om positief te blijven als je even vergeten bent hoe ver je al bent gekomen:
- Ik merk dat ik al meer lucht heb
- Ik voel me fitter als ik ’s ochtends opsta
- Ook mijn omgeving is nu rookvrij
- Mijn longen zijn zich al aan het herstellen
- Mijn tanden zijn al witter
- Mijn huid ziet er frisser uit
- Ik geef een goed voorbeeld
- Elke dag dat ik rookvrij ben is er één
- Bij een probleem lost het roken van een sigaret niets op
- Ik kan leuke dingen doen van het geld dat ik uitspaar
- Ik wil graag rookvrij zijn, ik ben de sigaret de baas en niet andersom
- Mijn familie en vrienden zijn trots op me. En terecht
Vind je het moeilijk om positief te denken?
Kijk dan eens naar deze blog: Een negatieve gedachtenspiraal: Hoe kom je eruit?
Het is belangrijk dat je na de stopdag helemaal niet meer rookt. Als je af en toe een trekje neemt maak je het jezelf moeilijk. Wat kun je doen om jezelf te belonen en te ontspannen op een andere manier dan het roken van een sigaret?
Je kunt van te voren bedenken hoe je jezelf zult belonen en welke ontspannende activiteiten je zult uitvoeren. Beloon jezelf veel en vaak omdat je niet rookt, vooral in het begin.
Ideeën hiervoor zijn:
- Geef jezelf vaak een compliment, anderen hebben mogelijk niet door hoe moeilijk het stoppen voor jou is
- Maak een wandeling, het geeft rust en je neemt even afstand
- Beweeg, het is goed voor je conditie en geeft zelfvertrouwen
- Als je het moeilijk hebt, ga dan naar een plek waar je niet kunt roken: de bioscoop, het zwembad, de sauna, de bibliotheek of ga op bezoek bij een niet-roker
- Geef jezelf af en toe een cadeautje of spaar voor een grotere beloning, bijvoorbeeld:
- Een abbonement bij een Streaming dienst
- Een tijdschrift of goed boek
- Nieuwe schoenen
- Een leuk uitje
- Een vakantie
Meer tips nodig om te ontspannen? Op de NiceDay blog staan een aantal artikelen over ontspanning. Kijk bijvoorbeeld eens naar de volgende artikelen:
Stoppen met roken is de beste beslissing die je voor jezelf kunt nemen. Het levert vele voordelen op, maar veel rokers maken zich zorgen om kilo’s aan te komen. Het is daarom belangrijk om je te richten op de gezondheidsvoordelen en niet op jouw gewicht.
De vrees voor (tijdelijke) gewichtstoename is helaas terecht, de helft van de mensen die stoppen met roken komt 4 tot 6 kilo aan. Natuurlijk is aankomen niet leuk, maar dit gebeurt meestal alleen in de eerste periode. Na de eerste drie maanden neemt de gewichtstoename af en na zes maanden is het gewicht meestal weer stabiel. Het is belangrijk om te accepteren dat je iets aan zult komen en om niet te gaan lijnen tijdens het stoppen met roken.
Waarom kom je aan als je stopt met roken?
- Een verhoogde eetlust. De nicotine die je binnen kreeg door te roken, onderdrukte de eetlust.
- Een lagere stofwisseling. Roken zorgt voor een hogere stofwisseling en dit geeft extra energie verbranding van zo’n 140 tot 200 calorieën per dag. Als je stopt met roken dan mis je deze extra verbranding. Stel dat je twintig sigaretten per dag rookte, dan betekent dit dat je door de lagere stofwisseling in de eerste maand circa anderhalf kilo kunt aankomen.
- Een ander eetpatroon. Veel rokers gaan anders eten als ze stoppen met roken. In plaats van een sigaret stoppen ze iets lekkers in hun mond. Vooral koek, snoep en snacks. Ook als de ontwenningsperiode voorbij is. Het extra koekje is dan een gewoonte geworden. Daar komt bij dat je beter proeft wat je eet als je stopt met roken. Hierdoor smaakt alles lekkerder en eet je makkelijk meer. Gemiddeld gaat het om 200 tot 400 calorieën per dag. Dat betekent een toename van gewicht van 3,5 tot 4,5 kilo in een maand.
Tips voor gewichtsbeheersing
- Probeer geen slechte eetgewoonten aan te leren, zoals veel snacken. Besteed meer aandacht aan jouw voeding.
- Tijdens de eerste 7 dagen na het stoppen, ben je het meest vatbaar om extra te snacken vanwege ontwenningsverschijnselen. Probeer hier niet aan toe te geven. Ga echter ook niet te weinig eten.
- Plan jouw eetmomenten en tussendoortjes. Zorg voor vaste eettijden.
- Kies voor gezonde tussendoortjes, bijvoorbeeld fruit, yoghurt, kwark, wortels, komkommer of ontbijtkoek.
- Kies voor vezels want die geven jou een vol gevoel.
- Vervang een rookmoment niet door een eetmoment. Drink liever een glas water.
- Beloon jezelf voor het niet roken met bijvoorbeeld een nieuw boek of een avondje uit… en niet met eten.
- Probeer wat extra te bewegen. Dit hoeft niet intensief sporten te zijn. Fiets naar jouw werk of maak na het avondeten een wandeling. Met een half uur doorwandelen kun je al 200 kilocalorieën verbruiken.
- Zorg voor afleiding en voorkom stresssituaties die jou aanzetten tot meer eten. Ga op die momenten iets doen om jezelf af te leiden: strijken, in bad gaan, een vriend bellen, de hond uitlaten, een glas water drinken of tanden poetsen. Zorg ervoor dat je iets om handen hebt. Zoek eventueel een nieuwe hobby.
- Geniet van wat je al bereikt hebt en ga je een keer de fout in, laat je dan niet kisten en ga door waar je gebleven was.
- Weeg jezelf niet elke dag, maar bijvoorbeeld eens per week en stel jezelf er de eerste maanden op in dat jouw gewicht omhoog gaat. Blijft het gelijk dan is dat meegenomen.
Op moeilijke momenten kan het helpen om weer even stil te staan bij de redenen waarom je gestopt bent met roken.
Denk hierbij bijvoorbeeld aan:
- Jouw familie en vrienden
- Jouw financiën
- Jouw uiterlijk
- Jouw vrijheid
- Verantwoordelijkheid nemen voor jouw eigen leven
- Jouw voorbeeldfunctie
- Een gezonder lichaam willen krijgen
Het is belangrijk om ook in moeilijke situaties positief te blijven. Het kan helpen om één of meerdere van de volgende uitspraken hardop tegen jezelf te zeggen:
- Ik kan heel goed zonder die sigaretten
- Het wordt elke dag iets makkelijker
- Natuurlijk kan ik het ook. Het is anderen toch ook gelukt!
- Ik ben onafhankelijk van die sigaretten
- Ik kan gelukkig binnen blijven zitten als de rest in de kou gaat staan om te roken
- Roken is duur. Ik kan het geld heel goed ergens anders voor gebruiken
- Heerlijk, mijn huis ruikt lekker fris!
- Ik kan ontspannen een hele vergadering uitzitten
- Mmm! Het eten smaakt een stuk lekkerder nu ik gestopt ben
- Gelukkig, mijn slechte adem is verleden tijd
- Het zwaarste deel zit er nu al op. Ik heb zoveel moeite gedaan, ik houd absoluut vol!
Tip: Probeer stil te staan bij de positieve kanten van het stoppen met roken. Let vooral op wat er goed gaat, dit mag je opschrijven en af en toe terug lezen.
Leef van dag tot dag!
Misschien vind je het moeilijk om nooit meer te roken. Zeg tegen jezelf: “vandaag rook ik niet!” Morgen zeg je dat weer. Zo blijf je een niet-roker. Vandaag los je de problemen van vandaag op, dus maak je nog geen zorgen over morgen.
Kies in moeilijke situaties een oplossing die bij jou past:
- Bedenk van tevoren wat je kunt doen als je bijvoorbeeld uitgenodigd bent bij mensen die roken. Ga dan korter of zorg dat je iets anders in jouw handen hebt.
- Je kunt moeilijke situaties de eerste weken ook vermijden. Ga bijvoorbeeld niet bij mensen zitten of staan die roken.
- Als je je niet lekker voelt, blijf dan niet thuis, maar ga iets anders doen. Ga wandelen of ga langs bij iemand die niet rookt.
Realiseer je wat je al bereikt hebt:
- Blik eens terug op hoe jouw gezondheid al vooruit is gegaan sinds je bent gestopt.
- Vergeet jezelf niet te belonen en op tijd te ontspannen.
- Reken uit hoeveel geld je al hebt bespaard door niet te roken.
Om inzicht te krijgen in wat van invloed is op je stemming, is het is belangrijk om bij te houden wat je doet op een dag en hoe prettig of onprettig je deze activiteit vindt.
Met behulp van deze oefening registreer je welke activiteiten je gedurende de dag hebt gedaan, hoe je deze activiteit hebt ervaren en hoe je je voelde. Je kan dit op twee manieren doen:
- Je kan aan het eind van de dag een lijstje maken met de dingen die je hebt gedaan. Dit kan in een dagboek notitie. Benoem of het gaat om een ‘Leuke activiteit’ of een ‘Moet activiteit’ en geef een cijfer aan je stemming op een schaal van 0-10.
- Je kan tijdens elke activiteit direct bijhouden hoe je je voelt. Dit kan met behulp van de check-in. Geef je stemming aan op een schaal van 0-10 en noteer in de notitie wat je hebt gedaan.
Op basis van de informatie uit deze oefening stel je, samen met je behandelaar, een nieuwe dagstructuur op. Hierbij worden de plezierige activiteiten die goed voelen uitgebreid en de moet-activiteiten (eventueel tijdelijk) verminderd. Je kunt ook samen met je behandelaar levensdoelen opstellen en bedenken welke activiteiten aansluiten op deze doelen.
Voor meer leuke activiteiten kun je inspiratie halen uit de plezierige activiteitenlijst. Noteer welke activiteiten je leuk vindt of welke je vroeger leuk vond om te doen.
Bron: Keijsers, G. P. J., Van Minnen, A., Verbraak, M., Hoogduin, C. A. L. & Emmelkamp, P., (2017). Protocollaire behandelingen voor volwassenen met psychische klachten.
Ontwenningsverschijnselen
Sommige mensen die stoppen met roken krijgen last van ontwenningsverschijnselen van nicotine. Anderen merken helemaal niets. Hieronder worden veel voorkomende verschijnselen genoemd en hoe ermee om te gaan. Als je weet wat je kan verwachten, ben je hier beter op voorbereid.
| Symptoom | Reden | What to do about it? |
|---|---|---|
| Trek in een sigaret | De hersenen vragen om nicotine |
|
| Hoesten, droge mond | De teer wordt uit de longen verwijderd |
|
| Honger | De stofwisseling verandert en eten smaakt (en ruikt) lekkerder na het stoppen met roken |
|
| Obstipatie | Het lichaam herstelt zich en zoekt een nieuwe balans om te functioneren zonder nicotine |
|
| Slapeloosheid | Het lichaam past zich aan aan de verminderde nicotine aanwezigheid |
|
| Duizeligheid | Er komt meer zuurstof in de hersenen in plaats van koolmonoxide |
|
| Humeurigheid, verminderde concentratie en chagrijnigheid | Dit zijn typische ontwenningsverschijnselen van nicotine |
|
Wat is Cognitieve Gedragstherapie? Bekijk onze animatievideo of lees hieronder verder voor de uitleg!
Cognitie Gedragstherapie (CGT) is een vorm van psychotherapie. Deze behandeling richt zich op het bespreken en behandelen van het gedrag en de gedachten die de problemen in stand houden. Je onderzoekt de samenhang tussen je gedachten, je gevoelens en je gedrag en je leert hoe je gedachten die ongewenste gevoelens opwekken, om kunt buigen naar helpende gedachten die wel de gewenste gevoelens met zich meebrengen. De effectiviteit van CGT is gebleken uit wetenschappelijk onderzoek. Behandelingen zijn klacht- of probleemgericht en duren over het algemeen kort. Het doel is om realistischer of evenwichtiger te leren denken. Ook na de behandeling blijven vervelende dingen vervelend, maar je ziet ze niet meer als ‘ramp’.
Onderdelen van de cognitieve gedragstherapie zijn het invullen van Gedachtenschema’s (G-schema’s), de gedachten uitdagen, het doen van exposure opdrachten en gedragsexperimenten.
Samenhang gedachten, gedrag en gevoel
Gedachten, ideeën en opvattingen spelen een belangrijke rol bij psychische klachten. Bij mensen met een depressieve stoornis bijvoorbeeld ontdekte men dat kleine teleurstellingen of tegenvallers een patroon kunnen ontlokken van negatieve gedachten over henzelf, over de toekomst en over de wereld. Deze gedachten zijn een soort automatisme geworden.
De manier hoe je denkt, bepaalt hoe je tegen situaties aankijkt. Twee mensen die in dezelfde situatie terechtkomen kunnen hier heel anders op reageren. We nemen als voorbeeld Rafael en Lara die dezelfde bus in stappen. In de bus zit een groepje kinderen die plots in de lach schieten. Rafael denkt: ‘ze lachen mij vast uit’ en krijgt hierdoor een verdrietig gevoel. Hij stapt bij de volgende bushalte uit omdat hij zich zo onprettig voelt. Lara denkt: ‘Oh, wat hebben die kinderen het naar hun zin, die hebben vast een leuke dag gehad’, en hij heeft hierdoor een prettig gevoel. Lara blijft in de bus zitten tot zijn bestemming en stapt vrolijk uit. Dit is een voorbeeld van hoe eenzelfde gebeurtenis bij twee personen een ander gevoel opwekt, doordat je door je automatische gedachten de situatie anders interpreteert. Gedachten hebben dus invloed op hoe je je voelt, en het fijne is: gedachten kun je sturen!
Cognitieve therapie
Cognitieve therapie is een systematische methode die je helpt om zicht te krijgen op deze gedachten die leiden tot een onaangenaam gevoel. Je leert anders denken en je negatieve gevoelens zullen verminderen.
Je zal drie stappen zetten in het cognitieve deel van de behandeling:
- Als eerste leer je jezelf bewust te worden van de negatieve automatische gedachten (bijvoorbeeld “Ze lachen mij uit omdat zij mij niet aardig vinden ”)
- Daarna leer je negatieve automatische gedachten en opvattingen uit te dagen, door er kritische vragen over te stellen (bijvoorbeeld: wat zijn de bewijzen voor deze gedachte, kan ik ook anders naar de situatie kijken?).
- Tot slot ga je overwegen of er ook andere interpretaties mogelijk zijn en leert een nieuwe meer realistische gedachte te vormen (bijvoorbeeld: “de kinderen lachen niet om mij, maar om elkaar”).
Het gedragsmatige deel van de therapie
Je gedachten kunnen je gevoel en gedrag beïnvloeden. Maar andersom kan je eigen gedrag ook je negatieve automatische gedachten versterken. Denk eens terug aan Rafael die uit de bus stapte. Door zijn gedrag leert hij niet dat zijn gedachten misschien onjuist waren. Sterker nog, misschien vinden de andere kinderen hem juist onaardig, omdat hij zo plotseling vertrekt. Je gaat daarom niet alleen je gedachten onderzoeken, maar je gaat ook aan de slag met je gedrag. Dit doe je in de vorm van oefeningen, zoals bijvoorbeeld experimenten of exposure oefeningen. Je leert samen met jouw professional om je nieuwe gedrag toe te passen in de praktijk.
Afsluiting
De CGT behandeling duurt meestal tussen de 10 en 20 sessies en heeft als doel om realistischer te leren denken en om te kunnen gaan met je klachten. Ook na de behandeling blijven vervelende dingen vervelend, maar je ziet ze niet meer als ‘ramp’. Je sluit de behandeling af met het maken van een terugvalpreventieplan, welke jou het vertrouwen geeft om om te kunnen gaan met moeilijke momenten.
Bron: Keijsers, G. P. J., Van Minnen, A., Verbraak, M., Hoogduin, C. A. L. & Emmelkamp, P., (2017). Protocollaire behandelingen voor volwassenen met psychische klachten.
Gezonde voeding
Voeding is een belangrijk onderdeel van onze leefstijl. Bij een gezond voedingspatroon eten we niet te veel of te weinig en eten we vooral plantaardige en weinig dierlijke producten. Een gezond menu is rijk aan groente, fruit, peulvruchten, noten, vis, volkorenproducten, bevat voldoende magere melkproducten, en is arm aan rood- en bewerkt vlees, alcoholische en suikerhoudende dranken, zout en verzadigde vetzuren.
Volop groente en fruit
Elke dag minimaal 250 gram groente en minimaal 200 gram fruit (2 stuks per dag) eten is hartstikke gezond. Groente en fruit bevat belangrijke vitamines, mineralen en vezels. Voldoende groente en fruit eten verkleint het risico op bepaalde vormen van kanker, hart- en vaatziekten en diabetes.
Tips voor meer groente:
- Wissel groente- en fruitsoorten af. In elke groente- en fruitsoort zitten weer andere voedingsstoffen en in een andere hoeveelheid. Door af te wisselen krijg je verschillende voedingsstoffen binnen.
- Voeg groente en fruit toe aan je lunch. Neem bijvoorbeeld een lunchsalade, maak een groente-omelet of leg plakjes tomaat op je boterham met kaas.
- Pak vaker groente en fruit als tussendoortje.
Eet vooral volkorenproducten
Kies voor volkoren graanproducten, zoals volkorenbrood, volkoren pasta, volkoren couscous en zilvervliesrijst. Volkoren graanproducten zijn rijk aan langzame koolhydraten, voedingsvezels (die een gezonde darmwerking stimuleren) en verschillende mineralen en vitamines. Ook zorgen volkoren graanproducten voor een vol gevoel. Vezels in volkoren graanproducten zwellen op in je maag en darmen, hierdoor heb je sneller en langer een verzadigd gevoel, dan bij de niet volkoren varianten.
Daarnaast kunnen volkoren producten het risico op diabetes type 2 en bepaalde hart- en vaatziekten verlagen.
Probeer weinig producten gemaakt van witte tarwebloem te eten, zoals witbrood, koekjes, biscuits en zoutjes. Dit zijn koolhydraatrijke producten die arm zijn aan voedingsstoffen.
Elke week peulvruchten
Het Voedingscentrum adviseert om een keer in de week peulvruchten te eten, zoals bruine bonen, sojabonen, linzen of kikkererwten. Peulvruchten zijn rijk aan eiwitten, voedingsvezels, ijzer en andere belangrijke voedingsstoffen. Op de dag dat je peulvruchten eet hoef je geen vlees te eten.
Let op het soort vet
Vetten heeft je lichaam nodig. Het is een bron van energie, vitamine A, vitamine D, vitamine E en belangrijke vetzuren. Let niet alleen op de hoeveelheid vet in je voeding, maar vooral op het soort vet.
Je hebt twee soorten vet: onverzadigd en verzadigd vet. Onverzadigde vetzuren verlagen het (slechte) LDL-cholesterol. Verzadigde vetzuren (en transvetten) verhogen het LDL-cholesterol in het bloed. Te veel LDL-cholesterol in je bloed is slecht voor de bloedvaten en kan leiden tot hart- en vaatziekten
Het is daarom van belang om de juiste producten te nemen waar onverzadigd vet in zit, zoals: zachte margarine, plantaardige oliën en vloeibare bak- en braadproducten. Ook in vis en in ongezouten noten zitten veel onverzadigde vetzuren. Denk dan aan: walnoten, amandelen of pinda’s.
Kies zo weinig mogelijk producten met verzadigd vet en transvet. Dit betekent weinig bewerkt vlees, zoals worst en ontbijtspek, weinig snacks, taart, koeken, biscuits, cake en kant-en-klare producten (zoals sauzen en kant-en-klare maaltijden). Kies liever voor mager en onbewerkt vlees (zoals kip en mager gehakt).
Melk
Zuivel (melk, yoghurt, kaas) kun je gewoon gebruiken. Het houdt je gezond. Het Voedingscentrum adviseert om liever geen volle zuivelproducten te nemen, maar halfvolle of magere zuivelproducten.
Wees zuinig met zout
Alle voedingsmiddelen bevatten van nature een beetje zout. Zout toevoegen is daarom overbodig. Breng je eten op smaak met andere smaakmakers, zoals (verse) kruiden en specerijen. Het advies is om elke dag niet meer dan 6 gram zout te eten. Te veel zout eten verhoogt namelijk een verhoogde bloeddruk en hart- en vaatziekten.
Let op verborgen zout (en vet en suiker) in kant-en-klare maaltijden, sauzen en snacks. Wil je weten hoeveel zout er in een product zit? Kijk dan op het etiket van de verpakking.
Kies voor dranken zonder suiker
Elke dag heb je ongeveer 1,5 liter water nodig. Genoeg drinken is onder andere belangrijk voor de werking van je darmen. Je darmen hebben vocht nodig om op te zwellen, wat je stoelgang bevordert. Je kunt het beste kiezen voor water, thee en koffie zonder suiker. Omdat deze dranken geen caloriën leveren.
Let op de maximale aanbevolen hoeveelheid koffie per dag. Als je meer van 4 kopjes koffie per dag drinkt, kan dit een slechte invloed hebben op je lichaam. Je krijgt dan een te grote hoeveelheid cafeïne binnen. Wanneer je koffie drinkt, probeer dan gefilterde koffie (filter koffie, koffiepads, oploskoffie) te drinken. Hoe beter de koffie is gefilterd, hoe minder cafestol erin zit. Cafestol verhoogt het LDL-cholesterol
Wanneer je naast voldoende water ook thee drinkt, kies dan voor groene, zwarte of kruidenthee. Kruidenthee is hierbij de meest gezonde optie aangezien het geen cafeïne bevat.
Het is belangrijk om geen of weinig dranken met suikers te consumeren. Denk hierbij aan vruchtensap, frisdrank of sportdrank. Deze dranken zitten vaak vol met toegevoegde suikers.
Alcohol
Alcohol is niet de gezondste optie. Drink je toch? Drink dan niet meer dan een glas alcohol op een dag en let erop dat je niet elke dag alcohol drinkt. Iedere dag een glas alcohol drinken is al nadelig voor je gezondheid. Drink minimaal twee dagen in de week alcohol. Zo voorkom je dat het drinken van alcohol een gewoonte wordt.
Eet meer plantaardig
Wetenschappelijk onderzoek laat zien dat het eten van rood vlees en vooral van bewerkt vlees het risico op kanker, diabetes type 2 en beroerte kan vergroten. Eet vlees daarom met mate en kies vaker voor plantaardige voeding.
Eet elke dag een handje noten
Het Voedingscentrum adviseert om elke dag ongezouten noten te eten. Ongezouten noten en pinda’s hebben een positief effect op je gezondheid en bevatten veel verzadigd vet en belangrijke vitamines en mineralen zoals vitamine B1, vitamine E en ijzer.
Alle ongezouten noten en pinda’s zijn goed voor je: ongebrand, gebrand en geroosterd. Ook notenpasta en pindakaas van 100% noten zijn gezond.
Eet 1 keer in de week vis
Visvetzuren zijn goed voor je hart en bloedvaten. Eet daarom 1 keer in de per week vis. Kies bij voorkeur voor vette vis: makreel, haring, sardines of zalm.
Eet niet de hele dag door
Drie gezonde en gevarieerde maaltijden per dag zijn een goede basis om je lichaam te voeden met alle voedingsstoffen. Neem daarnaast maximaal 4 keer iets kleins tussendoor.
Wat te weinig eten met je dagelijks functioneren en welzijn doet
Een maaltijd overslaan kan ervoor zorgen dat je bloedwaardes te veel gaan schommelen en dat je suikerspiegel te veel piekt en daalt, wat een invloed heeft op je stemming.
Ook is gezond en voldoende eten belangrijk voor je mentale welzijn. Minder eten dan waar je behoefte aan hebt, is niet alleen gevaarlijk en schadelijk voor het lichaam, het kan ook psychologische gevolgen met zich meebrengen. Te weinig eten heeft namelijk negatieve gevolgen voor het functioneren van het brein. Zo wordt het denken minder, het nemen van beslissingen gaat moeilijker en je concentratie verslechtert. Daarbij kan je steeds minder geïnteresseerd raken in andere zaken en kan je spontaniteit afnemen. Verder kan door te weinig eten je positieve stemming dalen en hierdoor kan je sneller geïrriteerd raken (Keijsers, Minnen & Hoogduin, 2011).
De Schijf van Vijf
De Schijf van Vijf is een wetenschappelijk onderbouwd voorlichtingsmodel. Het laat zien wat gezond eten is en met welke voeding jij de meeste winst kan behalen. Wanneer je de Schijf van Vijf als richtlijn aanhoudt, zal je over voldoende energie beschikken en krijg je alle benodigde voedingsstoffen binnen.
Wil je meer weten over bepaalde voedingsstoffen? Lees dan het artikel over voedingsstoffen.
Bronnen
Keijsers, G. P. J., Minnen, A. V., & Hoogduin, C. A. L. (2011). Protocollaire behandelingen voor volwassenen met psychische klachten, deel 2. Amsterdam: Boom.
Voedingscentrum, Voedingscentrum, Thuisarts
