Eerder heb je in dit artikel misschien al  gelezen wat de invloed van jouw gedachten op je hormonen is. Positieve gedachten en emoties stimuleren de productie van neurotransmitters (stofjes die de hersenen gebruiken als communicatie) zoals bijvoorbeeld dopamine en serotonine. Er zijn vier gelukshormonen, namelijk dopamine, serotonine, oxytocine en endorfine. Deze zorgen ervoor dat jij een gelukkig gevoel ervaart. Niet alleen gedachten hebben invloed op de aanmaak van deze stofjes, ook nog een aantal andere dingen zijn hierop van invloed, dit lees je hier! 

Dopamine

Dopamine produceert gevoelens van plezier wanneer het wordt vrijgegeven door het beloningssysteem van de hersenen. De afgifte van dopamine zorgt meestal voor een kortdurende piek ervaring en het speelt een rol als we heel erg genieten of blij zijn, maar het treedt bijvoorbeeld ook op na gokken (veelal negatief) of na een extreme sport zoals paragliden of bungeejumpen (veelal positief). Een van de meest gezonde manieren om de dopamine productie te stimuleren is door luisteren naar muziek waar je helemaal in op kunt gaan. Een kopje koffie drinken of specifieke voedingsstoffen die rijk zijn aan het stofje ‘tyrosine’ (zoals avocado’s, peulvruchten en noten), antioxidanten of bepaalde vitaminen zijn hier ook van invloed op. Daarnaast is bewegen van invloed op jouw dopaminespiegel en zorgt voldoende slaap voor het behoud van jouw dopamine voorraad. Ontspanning zorgt voor balans in jouw hormoonspiegels en zorgt dat jij je voldoende op kan laden. In mijn volgende artikel zal ik dieper ingaan op het beïnvloeden van jouw dopaminespiegel! 

Serotonine 

Serotonine speelt een belangrijke rol bij onder andere onze stemming, ons zelfvertrouwen, slaap, seksuele activiteit, emoties en eetlust. Mensen met somberheidsklachten hebben bijvoorbeeld een tekort aan deze stof. Een tekort aan serotonine kunnen ook een verhoogde eetlust als gevolg hebben. De aanmaak van serotonine wordt onder andere bevordert door zonlicht. Het is niet voor niets dat wij ons in de zomer vaak beter of energieker voelen! Ook kan koolhydraatrijke voeding en voeding wat rijk is aan het stofje ‘tryptofaan’ (zoals kikkererwten, melk, chocolade en banaan) serotonine beïnvloeden. Kies wel voor gezonde koolhydraten en pure chocolade. 

Oxytocine

Dit hormoon wordt ook wel het “knuffelhormoon” genoemd. Oxytocine zorgt ervoor dat we ons veilig, ontspannen en verbonden met anderen voelen. Ook kan het je zelfvertrouwen geven, vrolijk maken en stress verminderen. Lichamelijk contact, van strelen tot elkaars hand vasthouden en van massage en seks tot zoenen, activeert de aanmaak van oxytocine. Ook kan het ontvangen van een oprecht compliment, het eten van pure chocolade of het luisteren van fijne muziek jouw oxytocine een boost geven. Dus knuffel, kus en complimenteer zoveel je kunt! Is er even niemand in de buurt? Dan kan ook meditatie een prima middel zijn om meer oxytocine aan te maken en dus om je prettiger en gelukkiger te voelen.

Endorfine

Endorfine heeft pijnstillende eigenschappen. Tijdens het sporten en andere fysieke inspanningen wordt endorfine afgegeven om de pijn van de inspanning te verzachten. Bij een endorfine tekort kun je je wat down voelen en zin hebben in vet en zoet eten. Maar gelukkig zijn er ook manieren om jouw endorfine levels te boosten! Het wordt namelijk volop aangemaakt tijdens het sporten (langer dan 12 minuten). Daarnaast heeft zonlicht hier een positieve werking op, net als het eten van rode pepers en het hebben van seks en lichamelijk contact. Ook kan meditatie jou een boost geven!

Wil je jouw gelukshormonen een boost geven? Eet, beweeg, lach, knuffel, mediteer, luister muziek, seks, ontspan, slaap en dans er op los en have a nice day! 🙂

NiceDay acties

Plan regelmatig bovengenoemde activiteiten in om jezelf de kans te geven jouw gelukshormonen te verhogen!

Ben je een vrouw en herken je het gevoel dat je je de ene week zelfverzekerd, uitgerust en on top of your game voelt? De andere week heb je het gevoel alsof je alles en iedereen zielig vindt (zelfs om een steen kun je huilen) en vind je jezelf er niet uitzien. Misschien raak je zwaar geïrriteerd omdat iemand je een aardig (nota bene) appje stuurt (“Daar heb ik nu écht even geen puf voor.”). Of, heb je een relatie met een vrouw en wil je begrijpen hoe dit kan? Het kan weleens te maken hebben met de menstruatiecyclus, in deze blog lees je hier meer over.

De rol van hormonen

De volgende hormonen spelen een belangrijke rol in de menstruatiecyclus van een vrouw:

• Oestrogeen: dit hormoon zorgt voor een goed gevoel. Als dit hormoon stijgt zit je beter in je vel en kun je goed omgaan met stress. Je voelt je over het algemeen optimistisch en je hebt energie. Je voelt je zelfverzekerd, je bent creatief. Je durft goed te communiceren en je voelt je vrolijk.
• Testosteron: dit hormoon zorgt ervoor dat je meer zin krijgt in seks. Dit hormoon stijgt vlak voor de eisprong. 
• Progesteron: dit hormoon zorgt ervoor dat je je wat slaperig voelt. Je hebt meer zin om te gaan hangen en je hebt zin in lekkere snacks. Je voelt meer angst, je maakt je meer zorgen en je zit fysiek niet lekker in je vel. 

De menstruatiecyclus

Een menstruatiecyclus bestaat uit ongeveer 4 weken (28 dagen):

1: Tijdens je menstruatie (duur: 3 tot 7 dagen)

Tijdens deze fase zijn je hoeveelheden progesteron en oestrogeen ongeveer gelijk: je wordt ongesteld. In de eerste dagen van je ongesteldheid kan je je nog slecht voelen door de eerdere progesteron-piek. Tegen het einde van deze fase nemen oestrogeenlevels langzaam weer toe en begin je je wat beter te voelen.

2: Voor je ovulatie (duur: 7 tot 10 dagen)

Tijdens deze fase zijn alle hormoonlevels relatief laag en stabiel. Uiteindelijk stijgt het oestrogeenlevel meer en begin je je steeds zelfverzekerder te voelen. Tegen het einde van deze fase stijgt testosteron: je krijgt meer zin in seks. 

3: Tijdens je ovulatie (duur: 3 tot 5 dagen)

In deze fase voel je je het beste; je oestrogeen en testosteron levels zijn aan het stijgen. Je durft meer, je voelt je goed, je hebt zin om je bloter te kleden. Je voelt je vrolijk en kan voor je gevoel de wereld aan.

4: Na je ovulatie (10 tot 14 dagen)

In de laatste fase, dalen je oestrogeenlevels snel in een hele korte tijd. Het hormoon progesteron wordt juist aangemaakt en je humeur kan direct omslaan; je voelt je neerslachtig en wilt veel (slechte) dingen eten. In deze fase voel je je het slechtst. Het is de week voor je ongesteldheid waarbij sommige vrouwen zelfs last kunnen hebben van het premenstruele syndroom (PMS). 

Hormoon schommelingen

Natuurlijk geldt het bovenstaande voorbeeld niet voor iedere vrouw en is een vervelende gemoedstoestand nooit 100% toe te schrijven aan je hormonen. Tijdens de menstruatiecyclus kan je wel enorm veel last krijgen van hormoonschommelingen, waardoor het handig is om te onderzoeken: “In welke fase van mijn cyclus zit ik op dit moment?”. Soms geeft dat een verklaring (“Oh, vandaar dat ik bijna moest huilen toen m’n collega me een lief berichtje stuurde.”).

Als je last hebt van een onregelmatige cyclus is het wat lastiger te ontdekken hoe het precies met je hormonen is gesteld. 

NiceDay

Merk je dat je erg last hebt van stemmingswisselingen? Je leefstijl (voeding, beweging en slaap) en hoe je bijvoorbeeld omgaat met stress heeft invloed op jouw cyclus. Je kunt via NiceDay je stemming en menstruatiecyclus bijhouden. Dit geeft inzicht in wat er bij jou gebeurt en hoe je je voelt in je cyclus. Merk je dat je erg veel last hebt van je hormonen en/of heb je een onregelmatige cyclus? Probeer dan eens contact te zoeken met de huisarts. Een huisarts kan je doorsturen naar een gynaecoloog: een gynaecoloog is gespecialiseerd in klachten of afwijkingen bij vrouwen.

In mijn vorige blog heb ik beloofd om te schrijven over de overgang en de zorg om overspoeld te raken. Door wat er in je lichaam gebeurt en de invloed van je uit balans geraakte hormonen op je mentale welbevinden. Maar ook de invloed van je omgeving die waarschijnlijk niet doorheeft wat er allemaal bij jou van binnen gebeurt. 

Achterhaalde beelden

Het idee dat je van de ene opvlieger naar de andere sikkeneurt is achterhaald. In de jaren 50 hadden vrouwen vaak een dagtaak aan zorg thuis, grote gezinnen en nog niet de luxe van afhaal eten en kinderopvang. Met een stiekem glaasje en aspirine werd de overgangsperiode ‘t hoofd geboden en de karikatuur van een beetje te dikke bezwete krengerige vrouw werd voor lief genomen. Hoe anders is dat nu? We dansen er bijna doorheen, nog net zo fris als eerst zo niet frisser!

De gevolgen van de afname van oestrogeen

De afname van oestrogeen doet iets met je brein, ‘t wordt een beetje mistig, je voelt je vermoeider. Het doet ook iets met je pijnbeleving, iedere cel in je lichaam functioneert goed onder ontstekingsremmende invloed van oestrogeen. Valt dit geleidelijk weg dan ervaar je meer pijn dan voorheen. Door ‘t grillige karakter van de afname van oestrogeen kun je je de ene dag beter voelen dan de ander. 

Je omgeving kent je als iedere dag hetzelfde, misschien per maand ‘n keer wat humeuriger maar alles gaat gewoon door. Waar het fout gaat is dat vrouwen zich over ‘t algemeen verantwoordelijk voelen om voor 100% de aanpassing te maken. Zo erg soms dat vrouwen opbranden en in de ziektewet terechtkomen. Vaak met label depressie of burn-out terwijl dit niet per se aan de hand is.

Meebewegen met wat juist wel kan

Maar hoe doe je ‘t dan wel? Eigenlijk is hoe vrouwen in eerder tijdperk ermee omgingen zo slecht nog niet. In plaats van jezelf te forceren en te verwijten dat ‘t niet allemaal even goed lukt als eerst loont het zich om mee te bewegen met wat je aankunt.

Soms helpt ‘t om even niet de gangmaker op werk, feestje of gezin te zijn maar gewoon lekker paar uurtjes te genieten van verhalen van anderen. Je hoeft niet altijd vooraan te staan om behulpzaam te zijn. Een keer echt vroeg naar bed doet wonderen en een pijnstiller slikken als je pijn hebt is geen doodzonde. 

Vertellen aan je omgeving dat je je niet goed voelt omdat je last hebt van je hormonen scheelt veel. Wat je vraagt is dat er wat rekening met je gehouden wordt zodat je je taken zo goed mogelijk kunt doen. Op die manier ben je het gevoel dat alles je teveel wordt een heel stuk voor. 

Ruimte om te reflecteren

Iets minder van jezelf vragen, niet te streng zijn met waar je zelf vindt dat je aan moet voldoen en je omgeving ook wat laten aanpassen kan al heel wat rust brengen. 

Deze tijd van wat meer sociale onthouding leent zich goed om stil te staan bij wat het betekent om een andere fase in te gaan. Met aan de ene kant meer energie en bewegingsvrijheid en aan de andere kant afsluiten van echt jong zijn. 

Het kan zijn dat je lange tijd in een soort onbestendigheid leeft, soms ook met angst en paniek, neerslachtigheid over wat is geweest maar ook doordat je hormonen je zo doen beleven. Hoe je daarmee om kunt gaan, deel ik graag in mijn volgende blog!

We gebruiken steeds meer plastic. Waar we vroeger zonder zouden kunnen, is plastic nu niet meer uit ons dagelijks leven weg te denken. Denk aan drinkflessen, verpakkingen van voeding, blikjes, bakjes, wasmiddel en shampoo flessen, speelgoed, elektronica, infuusmateriaal, inkt, thermisch papier (zoals kassabonnetjes) en ga zo maar door. Dat plastic niet goed is voor de wereld, wisten we natuurlijk al. Maar wat de invloed van plastic consumptie op onze lichaam en geest?

Bisenfenol A (BPA)

Een veel voorkomende chemische stof in plastic is Bisfenol A (BPA), een weekmaker die sinds de jaren 50 wordt gebruikt om plastic elastisch te maken. BPA is een van de meest geproduceerde chemicaliën ter wereld met een jaarlijkse productie van meer dan 2,2 miljoen ton (in 2009, bron). BPA kan uit plastic “lekken” naar alles waarmee het in aanraking komt, bijvoorbeeld je eten. Als je het in grote hoeveelheden binnenkrijgt, kan het een hormoonverstorende werking hebben en zelfs vruchtbaarheidsproblemen veroorzaken.

Hoe schadelijk is het?

Door het gebruik van bovenstaande producten kun je blootgesteld worden aan lage hoeveelheden BPA. Deze blootstelling ligt in het algemeen onder de bestaande Europese norm, waardoor geen schadelijke effecten te verwachten zijn. Maar in risico doelgroepen, zoals baby’s, kinderen, zwangere vrouwen of personeel dat veel met bijvoorbeeld kassabonnen in aanraking komt, kan deze blootstelling wel boven de norm liggen.

In 2015 zijn de Europese normen voor een veilige blootstelling aan BPA aangescherpt, maar het RIVM (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) beveelt aan de huidige norm nogmaals te heroverwegen. Ook geven zij aan om waar mogelijk de blootstelling aan BPA te verminderen. De mogelijke gezondheidsrisico’s op een rij vind je hier. Gelukkig zijn er ook al veel soorten plastic BPA vrij! Desalniettemin is het goed om eens een rondje te maken door je huis en te kijken welk plastic BPA bevat, en oud en beschadigd plastic zo mogelijk weg te gooien.

Hoe herken je BPA?

Bij gehard plastic kun je vaak zien of er BPA in zit. Kijk eens op de onderkant van een plastic bakje. Als daarop het cijfer 3 (V/PVC) staat zit er BPA in. Als er 7 (OTHER) op staat, zit er misschien wel BPA in. Niet al het plastic in categorie 7 bevat BPA. Hieronder tref je een overzicht van de plastic categorieën en het advies qua gebruik (rood = vermijden, oranje = enigszins vermijden, groen = relatief veilig. Een uitgebreide uitleg van dit overzicht vind je hier. Lang niet al het plastic bevat een code. Let op met plastic waar geen codes op staan!

Waarmee valt winst te behalen?

Helemaal BPA-vrij leven is onmogelijk. Bewust omgaan met de hoeveelheden plastic die je consumeert, kunnen je al enorm helpen. Niet alleen lichamelijk, maar het kan je ook een goed gevoel geven doordat je met aandacht voor jezelf zorgt en ook bijdraagt aan de vermindering van de plastic-vervuiling. Hieronder wat tips:

• Via plastic flessen kun je BPA binnenkrijgen. Vooral als het flesje warm wordt in de zon en bij hergebruik komt er meer BPA vrij. Kies voor BPA-vrije, glazen of RVS drinkflessen. Wil je toch uit een plastic flesje drinken, gebruik deze dan 1 keer!
• Eet en drink zo min mogelijk uit blik. De concentratie BPA in blikjes en conservenblikken is relatief hoog.
• Koop zo veel mogelijk verse en onverpakte voedingsmiddelen, liefst biologisch. Daar zitten geen residuen van plastic verpakkingen of bestrijdingsmiddelen op. En let op: op een verpakking staat regelmatig geen informatie over het type plastic.
• Omdat er niet precies bekend is in welke voedingsmiddelen BPA zit, weet je door gevarieerd te eten dat je nooit heel grote hoeveelheden binnenkrijgt.
• Gebruik glazen bakjes om eten in te bewaren.
• Warm geen eten op in plastic bakjes in de magnetron. De verhitting van het plastic kan ervoor zorgen dat er meer BPA vrij komt.
• Ventileer je huis goed en kies voor schoonmaakmiddelen met een Eco-keurmerk.
• Was je handen nadat je een kassabon, parkeerkaartje of de krant hebt vastgehouden. Ze bevatten vaak BPA.

Note to self

Laat dit geen obsessie worden, maar ga bewust om met je consumptiegedrag en de invloed daarvan op je lichaam en geest. Je plastic consumptie kun je verminderen maar BPA-vrij leven is zogezegd onmogelijk!

What you do makes a difference

Je staat er misschien niet bij stil, maar je gedachten kunnen je hormonen beïnvloeden. Het is namelijk zo dat stress je gedachten beïnvloedt, dit zorgt ervoor dat je lichaam hormonen aanmaakt. Bijvoorbeeld adrenaline of noradrenaline.  

Waar zijn je hormonen goed voor?
Hormonen spelen een cruciale rol in je lichaam: ze zorgen ervoor dat je organen en hersenen met elkaar kunnen communiceren. Hormonen zijn ‘boodschappers’, ze geven een signaal door. Je hebt veel verschillende soorten hormonen, elk hormoon heeft een andere functie. Stress kan bepaalde hormonen activeren, namelijk adrenaline en noradrenaline. Onze gedachten en emoties stimuleren ook de productie van andere hormonen, bijvoorbeeld dopamine en serotonine. Denk bijvoorbeeld aan een mooie herinnering, geeft dit je een fijn gevoel? Dat is het werk van je hormonen! Dopamine en serotonine zorgen er dan voor dat je een gelukkig gevoel ervaart.

Hormonen activeren
Ook negatieve gedachten hebben invloed op hoe jij je voelt. Om je weer beter te voelen is het belangrijk om deze negatieve gedachten om te zetten naar positieve gedachten. Het is wetenschappelijk bewezen dat positieve gedachten hormonen vrijlaten die helpen je immuunsysteem te versterken. Het tegenovergestelde hiervan is ook bewezen, negatieve gedachten kunnen je immuunsysteem ook afzwakken.

Hormonen in balans
Om je hormonen in balans te krijgen is het belangrijk om te ontspannen. Door het vrijlaten van hormonen, ervaar jij tijdens stress een opgejaagd gevoel. Dit gevoel kan handig zijn als je een deadline hebt en taken af moet hebben, echter is het minder handig wanneer je dit continu voelt. Probeer om deze reden je hormonen in balans te krijgen door bewust om te gaan met je gedachten. Meer tips om te ontspannen lees je in dit artikel.

Vrolijk zijn kun je leren bijvoorbeeld door een wandeling te maken, of samen met iemand een goed gesprek te voeren. Wat ook kan helpen om vrolijk van te worden is het luisteren naar muziek. Muziek hoor je elke dag en het stimuleert je gelukshormoon.

Kan ik zonder muziek?

Een leven zonder muziek kan ik me niet meer voorstellen. Zelf vind ik het fijn om muziek te luisteren tijdens het koken, leren of reizen. Dit geeft mij rust en ik kan beter concentreren op de taken, ook vind ik het verrichten van de taken minder erg door de muziek. Ik heb het gevoel dat het meer sfeer creëert. Ook ben ik opgegroeid met muziek, van mijn zesde tot mijn twaalfde  heb ik viool gespeeld. Ik ben gestopt en ben begonnen met het spelen van de piano, dit doe ik nu ongeveer vier jaar!

Waar is muziek goed voor?

Muziek werkt therapeutisch, in verschillende therapieën wordt muziek toegepast als werkzaam middel tegen klachten. Er is wetenschappelijk bewezen dat het luisteren naar muziek ervoor zorgt dat je minder op negatieve stimuli let en meer de positieve kanten gaat zien. Verder kan muziek pijn verlichten, je concentratieniveau beïnvloeden en je hersenen produceren het feel-good drug dopamine. Dopamine zorgt ervoor dat je je beter voelt.

Gezondheid

Het luisteren naar muziek zorgt ervoor dat je sneller in beweging komt. Het luisteren naar muziek tijdens sporten zorgt ervoor dat gemotiveerd blijft en verder gaat bewegen. Ook kan muziek als meditatie werken. Doordat muziek hersengolven prikkelen kan het zijn dat het op een meditatie begint te lijken: je hersengolven zijn dan in een bepaald ritme beland.

Hoe kun je muziek luisteren?

Muziek luisteren kan tegenwoordig bijna overal. Je kan muziek op je telefoon zetten, via je laptop luisteren of je kan muziek luisteren als je aan het autorijden bent. Er is bewezen dat wanneer je elke dag 1 uur muziek luistert, voor zeven dagen, je meer gevoel van kracht hebt en je pijn gevoelens verminderen net als depressieve gevoelens.

NiceDay: zet eens wat vaker een muziekje op. Beschrijf na afloop in het dagboek wat voor effect het heeft gehad.

We leven in een tijd waar gezond eten steeds belangrijker wordt, waar superfoods als snoepjes over de toonbank gaan en waar #fitgirl een van de meest gebruikte hashtags is op social media. Aan informatie, motivatie en inspiratie voor een gezonde leefstijl is geen gebrek. Maar hoe kan het dan dat, ondanks de toenemende belangstelling voor gezonde voeding, nog steeds zo veel mensen kampen met overgewicht? We weten toch inmiddels wel hoe we een gezonde leefstijl moeten aanhouden?

Meer dan alleen voeding
Waar we vroeger aten voor energie, eten we nu vooral omdat het lekker is en het deel uitmaakt van onze cultuur. We eten taart met een verjaardag, gaan massaal gourmetten met Kerst en gaan ‘gezellig even een wijntje doen’ met onze vrienden. Eten is meer geworden dan alleen voeding.

Eetlust
Ook een grote eetlust kan ervoor zorgen dat je aankomt. Hoe frustrerend is het dat je vriendin aan een handje chips genoeg heeft terwijl jij alweer de bodem van de zak voelt? Geen zorgen, het ligt niet aan jou. Overeten gebeurt onder de invloed van hormonen en de een heeft daar meer last van dan de ander. Je eetlust wordt opgewekt door de wisselwerking tussen de hormonen ghreline en leptine. Ook cortisol blijkt een belangrijke rol te spelen bij overgewicht.

Ghreline
Ghreline, ook wel het hongerhormoon genoemd, is een hormoon dat door de maagwand wordt afgescheiden voor de maaltijd. De aanmaak van ghreline remt de aanmaak van insuline en stimuleert de aanmaak van glucagon. Hierdoor krijg je schommelingen in je bloedsuikerspiegel, waardoor je ‘lekkere trek’ ontwikkelt. Ook stimuleert ghreline de aanmaak van vet in je lichaam en zorgt het ervoor dat je maag gaat rommelen. Slanke mensen hebben ‘s ochtends een ghreline stijging, maar een daling naar de avond toe. Bij mensen met overgewicht is dit niet het geval, vermoedelijk is een verstoord dagritme hier de oorzaak van (PNAS, 2014). Om de aanmaak van ghreline te verminderen moet je dus zorgen voor ritme in je dag en een goede nachtrust.

Leptine
Waar ghreline zorgt dat je sneller honger krijgt, zorgt een tekort aan leptine ervoor dat je minder snel verzadigd raakt. Leptine wordt aangemaakt na een maaltijd en geeft je hersenen een seintje dat je genoeg gegeten hebt. Echter, hoeveel leptine je lichaam aanmaakt is verschillend per persoon, zo heeft iemand met een peervormig figuur meer leptine aanmaak dan iemand met een appelvormig figuur. Daarnaast is er ook een kans om resistent te worden voor leptine (Gedrag en Gezondheid, 2006). Heb jij het gevoel niet snel verzadigd te zijn? Pas hier dan je eetgedrag op aan. Eet langzaam en geef je lichaam de tijd leptine aan te maken. Hou ook je bloedsuikerspiegel in balans, door niet te veel producten te eten die rijk zijn aan snelle koolhydraten, zoals: wit zetmeelproducten (zoals brood en pasta), koek, snoep, chips en frisdrank. Kies in de plaats daarvan voor producten met veel vezels, eiwitten en gezonde vetten.

Cortisol
Je verwacht het waarschijnlijk niet, maar het stresshormoon cortisol kan ook overgewicht veroorzaken. Tal van onderzoeken laten zien dat een verhoogd cortisolgehalte samenhangt met overgewicht. De cortisolproductie stijgt door stress en slaaptekort. Stress kan in dit geval psychische stress zijn, zoals een hoge werkdruk of persoonlijke problemen. Maar het kan ook fysieke stress zijn, zoals chronische pijn. Het is dus belangrijk om je pijnklachten serieus te nemen. Ook overmatig sporten is niet efficiënt: gun je lichaam rust!

Gewichtsverlies
Een crashdieet zorgt voor een disbalans in hormonen en zal daardoor het afvallen alleen maar belemmeren. Simpelweg minder eten helpt je niet bij het afvallen, je moet ook voldoende slapen, bewegen en niet te veel stress ervaren. Door het aanhouden van een gezonde leefstijl, zal je merken dat het makkelijker wordt om gezonde keuzes te maken. Bij gewichtsafname van 5 procent merk je al verschil: je voelt je fitter, gelukkiger en de kans op chronische ziektes, angst en depressie nemen af.